Cắt phăng búi tó củ hành
 |
Gia đình cha mẹ nó từ Ba Tri, Bến Tre lên Sài Gòn sinh sống từ chục năm trước. Vào những năm đầu thập niên 1970, thỉnh thoảng chú Năm nó khăn gói lên Sài Gòn mang theo một giỏ đệm ốc bươu lên tặng ông anh Hai. Chú Năm lúc đó độ tuổi trung niên, tóc còn đen nhưng búi một “củ hành” sau gáy. Một hôm, qua nhà bạn ăn ốc bươu hấp sả, trong lúc ăn uống tôi nghe ba thằng Dũng nói: “Sao chú không cắt cái búi đi cho giống mọi người mà cứ búi như tóc đàn bà?”. Chú Năm trả lời: “Ông bà mình từ nào giờ để vậy, thì mình để vậy có sao đâu. Hơn nữa tôi là dân làm ruộng, có sống ở thị thành đâu mà quan tâm lời dị nghị của thiên hạ”.
Ðúng là chuyện để búi tóc tôi từng nghe mấy người lớn tuổi trong xóm kể là theo truyền thống ông bà. Thoạt đầu tôi nghĩ chú Năm là người theo đạo Hoà Hảo. Những người tu đạo này thường vận quần áo bà ba nâu, chân mang guốc mộc, đầu để búi tó. Nhưng hôm đó mới biết không phải theo đạo Hoà Hảo người ta mới để tóc dài búi tó “củ hành”. Có thể, chú Năm có tính lập dị chứ thời buổi ngày nay đâu còn ai treo cái búi tó sau ót như trăm năm trước.
Vua Thành Thái cùng hai em trai đã cắt tóc ngắn đến thăm toàn quyền Đông Dương
những năm đầu thế kỷ 20 (nguồn: hinhanhlichsu.org)
Thanh niên của đám rước ở Bắc Kỳ vào đầu thập niên 1920
đã cắt tóc ngắn (Nguồn: Manhhaiflick)
Ngày nay, hầu hết đàn ông chúng ta không còn có tóc dài nữa. Con trai từ đầy tuổi tôi là hớt tóc thẳng cho tới lớn tới già. Bởi đó, hớt tóc cũng đã thành ra một cái nghề. Không nói ở các thành phố lớn, nghề ấy phát đạt ra sao; cứ kể trong một làng như làng tôi, hiện có tới mười hai tiệm hớt tóc và phỏng sáu bảy mươi thợ vừa làm nghề ở làng, vừa đi ra ngoài. Quả thật một việc bày ra đã giúp cho chúng ta về nhiều phương diện: vệ sinh, mỹ thuật, lại kinh tế nữa, ích lợi biết bao! Thế nhưng, hồi kỳ thuỷ, một bọn người gây ra sự cải cách ấy cho thành được phong tục, cũng khó khăn lắm, khốn đốn lắm, đáng ghi chép để làm sử liệu”.
Cũng theo ông Sở Cuồng trong bài ‘Hàm răng mái tóc’ đăng ở tập san Khai Trí Tiến Ðức năm 1941 thì “… Vào đầu thế kỷ hai mươi, người đứng lên xướng sự cắt tóc ấy là vua Thành Thái. Ngài tự cắt tóc và bắt anh em Ngài cùng các cung nữ cẩn tín là những người thân cận hầu hạ Ngài đều phải cắt tóc”.
Anh phu xe người miền Nam còn để búi tóc hồi cuối thế kỷ 19 ( Nguồn: Hinhanhvn.com)
Ở Bắc Kỳ, đi đầu đội quân “cách mạng búi tóc” phải kể đến ông Lương Trúc Ðàm con cụ Cử Can. Ông Lương muốn người mình không những cải cách về phần tinh thần mà còn cải cách về hình thức nữa. Ông cổ suý người mình hớt tóc, bận âu phục, sống cuộc đời mới. Người ta còn truyền tụng bài cổ động “hớt tóc” hồi ấy như vầy: “Tay trái cầm lược, tay phải cầm kéo / Hùi hề! Húi hề! Thủng thẳng cho khéo / Bỏ cái ngu mày, bỏ cái dại mày / Ăn ngay nói thẳng, học mới từ đây / Ðừng có ăn mặn, đứng có nói láo / Ngày mai ta cúp, ngày mai ta cạo”.
Rồi “phong khí” mở mang, luồng sóng hớt tóc lan tràn khắp nước. Phong trào bài trừ búi tóc lúc đó khoảng năm 1907-1908 sôi nổi cũng như người Tàu bài trừ “bó chân” sau khi thành lập Dân quốc (1912). Hễ người nào bỏ được búi tóc rồi, tức là người đó tỏ ra một dấu hiệu của đổi mới. Thường làm một việc thay mới đổi cũ, trước mắt người thủ cựu, thường bị mỉa mai. Nếu ai không có nghị lực, đứng vững trên đường “đổi mới” tất phải bị lùi bước. Có nhiều câu chuyện dè bỉu, chế nhạo của những người thủ cựu đặc biệt ngay cả những người thân trong gia đình như vợ chồng hoặc cha mẹ đối với người thân theo phong trào húi tóc, viện dẫn làm mất đi vẻ “nho nhã” nếp nhà.
Một thanh niên Nam Việt giới trung lưu sau phong trào hớt tóc năm 1908 vẫn còn để búi tóc
Số là, năm 1908 ở Trung Kỳ có cuộc kháng sưu, những người nào đã cắt tóc đều bị xem là tình nghi và sẽ bị quan binh bắt hết. Nhân cơ hội này, các tỉnh từ Nghệ Tỉnh trở vô đến Phú Yên dân gian đua nhau cắt phăng búi tóc của mình để cho khỏi có người bị bắt. Kể ra cái phong trào cắt tóc lúc bấy giờ rất mãnh liệt. Dân làng rủ nhau ra đình cắt tóc, cắt rồi dồn lại thành đống, đốt khói lên rùm trời. Nhứt là tỉnh Bình Ðịnh, cả đàn ông lẫn đàn bà đều cắt trọc lóc, chỉ trong mấy bữa đã trở thành cái phong tục mới. Về sau, nhà đương cuộc tuy có ra lệnh cấm dân cắt tóc, nhưng dân đã biết việc cắt tóc là tiện lợi, là hợp vệ sinh, không ai muốn để tóc nữa.
Trong khi đó ở Nam Kỳ, người miền Nam dễ tiếp nhận văn minh phương Tây hơn do trở thành thuộc địa Pháp từ rất sớm khi Pháp chiếm Gia Ðịnh. Mặt khác phong trào Ðông Du từ năm 1905 của Phan Bội Châu ở miền Trung ảnh hưởng đến giới trí thức miền Nam khá sâu rộng và lôi kéo nhiều thành phần trong xã hội sống theo nếp văn minh như cắt tóc ngắn, ăn mặc âu phục, xuất dương du học. Hơn nữa thời tiết trong Nam oi bức, việc cắt phăng búi tóc củ hành là điều dễ dàng được dân chúng ủng hộ.
Trong khi đó ở Nam Kỳ, người miền Nam dễ tiếp nhận văn minh phương Tây hơn do trở thành thuộc địa Pháp từ rất sớm khi Pháp chiếm Gia Ðịnh. Mặt khác phong trào Ðông Du từ năm 1905 của Phan Bội Châu ở miền Trung ảnh hưởng đến giới trí thức miền Nam khá sâu rộng và lôi kéo nhiều thành phần trong xã hội sống theo nếp văn minh như cắt tóc ngắn, ăn mặc âu phục, xuất dương du học. Hơn nữa thời tiết trong Nam oi bức, việc cắt phăng búi tóc củ hành là điều dễ dàng được dân chúng ủng hộ.
Nguồn : Báo Trẻ Online Dallas TX
