Vạch trần huyền thoại Eiffel trong du lịch Việt Nam-Bài 2
Tác giả : Tim Doling
═════════----
------═════════
|
Công ty Eiffel tại Đông Dương Theo bài của Laurent Weill, “l’Entreprise Eiffel et la mise en valeur de l’Indochine, 1889-1965,” (Công ty Eiffel và việc đánh giá và phát huy giá trị của Đông Dương, 1889-1965), ban đầu được xuất bản trong tạp chí Histoire, économie & société, năm 1995, 14-2, Công ty Eiffel được thành lập vào năm 1863 bởi ông Gustave Eiffel dưới tên công ty Gustave Eiffel et Cie, vào năm 1872, công ty này đã mở một văn phòng tại Nam Kỳ. Hình : Gustave Eiffel, Ingénieur français (1832-1923), photo de Nadar ©MP/Leemage (Gustave Eiffel, kỹ sư người Pháp (1832-1923), ảnh của Nadar © MP/Leemage) |
Danh sách chính thức các công trình của Công ty Eiffel do Hiệp hội Hậu duệ của Gustave Eiffel chuẩn bị tại www.gustaveeiffel.com/ cho thấy rằng, trong khi phần lớn các công trình của Eiffel nằm ở Pháp, công ty của ông cũng được ủy thác xây dựng nhiều công trình kiến trúc ở Nam Kỳ từ năm 1872 đến 1889.
Những công trình này bao gồm các cầu đường sắt (cầu Bình Điền, Tân An và Bến Lức trên tuyến đường sắt Sài Gòn-Mỹ Tho), các cầu đường bộ (Cầu Mống tại Sài Gòn, cầu Malabars tại Chợ Lớn, cầu Ông Núi, cầu Rạch Lăng, cầu Bình Tây, cầu Rạch Giá, cầu Long Xuyên), các chợ (chợ Long Châu, chợ Cao Lãnh, chợ Ô Môn, chợ Tân Quy Đông và chợ Tân An), các giếng lọc, và các lối đi bờ kênh/rạch, và trụ sở lớn của Halles des Messageries fluviales trên bờ sông Sài Gòn
Đến năm 1889, năm Eiffel xây dựng Tháp Eiffel nổi tiếng cho Triển lãm Quốc tế tại Paris, công ty có văn phòng tại các thành phố Sài Gòn, Thượng Hải, Lisbon, Saint Petersburg và Buenos Aires, và các đại diện ở Madrid và Naples. Vào ngày 21 tháng 5 năm 1890, Công ty Établissements Eiffel được thành lập, trong đó Gustave Eiffel kiểm soát hơn 50% thủ đô (tức là 4.643.068 francs).
Tuy nhiên, từ năm 1891 đến 1893, vận may của ông Gustave Eiffel thay đổi đáng kể, khi kế hoạch xây dựng tàu điện ngầm Paris “Projet Eiffel de Métropolitain” của ông bị chính quyền thành phố Paris bác bỏ, và bản thân ông bị dính vào bê bối tài chính và chính trị xung quanh dự án xây dựng kênh đào qua eo đất Panama thất bại của Pháp. Sau khi bị cáo buộc vào tháng 11 năm 1892 liên quan đến vụ bê bối Panama, Eiffel từ chức hội đồng quản trị của công ty Etablissements Eiffel vào ngày 10 tháng 1 năm 1893. Sau đó ông từ chối cho phép công ty tiếp tục mang tên của ông. Vì vậy một hội đồng quản trị mới đã được bổ nhiệm và công ty chính thức thay đổi đặt tên là Société de Constructions de Levallois-Perret (SCLP).
Công ty kế thừa của Công ty Etablissements Eiffel, Société Constructions Levallois-Perret tiếp tục đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của thuộc địa Pháp, xây dựng phần lớn cơ sở hạ tầng cảng Saïgon cũng như một số lượng lớn các cây cầu trên tuyến đường sắt Bắc Nam (Transindochinois). Cuối cùng vào năm 1937, tự tin rằng danh tiếng của người sáng lập không thể bị lung lay bởi những ký ức về vụ bê bối Panama, công ty đổi tên thành Société des Anciens Établissements Eiffel (SAEE)
Mặc dù Công ty Eiffel đã chịu trách nhiệm cho nhiều công trình ở Nam Kỳ, nhưng việc thiết kế hoặc là xây dựng Bưu điện Sài Gòn không được đề cập trong danh sách chính thức các công trình của Eiffel do Hiệp hội Hậu duệ của Gustave Eiffel chuẩn bị
Rất đáng kể, việc thiết kế hoặc là xây dựng bưu điện bởi công ty Eiffel cũng không được đề cập trong bất kỳ tài liệu thực dân Pháp nào về công ty Eiffel được kho tại Archives Nationales d’Outre Mer (Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại) ở Aix-en-Provence, Pháp, tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia Việt Nam, hoặc là trực tuyến tại trang web Gallica https://gallica.bnf.fr/ của Thư viện Quốc gia Pháp.
Một số người cũng cho rằng ngay cả không có bằng chứng cho thấy rằng Công ty Eiffel đã thiết kế hoặc xây dựng Bưu điện Sài Gòn, thì có lẽ công ty của ông đã sản xuất khung sắt của Bưu điện.
Có tài liệu cho biết khung sắt của Bưu điện Sài Gòn được đúc ở Pháp và sau đó chuyển sang Đông Dương:
Rót cuộc, không có bằng chứng nào cho thấy Maison Eiffel đã xây dựng khung sắt của Bưu điện Sài Gòn, đặc biệt là vì nó không được đề cập trong danh sách chính thức về các khung tòa nhà bằng kim loại (charpentes) do công ty Eiffel sản xuất, được chuẩn bị bởi Hiệp hội Hậu duệ của Gustave Eiffel
Trong cuốn sách Hanoi – Biography of a City (Hà Nội – Tiểu sử của một Thành phố, Sydney, 2000), tác giả William Logan đã mạo hiểm đưa ra ý kiến rằng nỗi ám ảnh của ngành du lịch Việt Nam với ông Gustave Eiffel có thể chỉ là “thêm một huyền thoại khác…. được dự định để củng cố phả hệ về tác động của người Pháp đối với thành phố.”
Nếu tên của Gustave Eiffel là một điểm thu hút khách du lịch Việt Nam đến, vậy thật khó lý giải tại sao ở Sài Gòn – nơi các hướng dẫn viên du lịch tiếp tục quảng bá huyền thoại sai về “Bưu điện Eiffel” – công trình đích thực duy nhất của Eiffel còn sót lại, cây Cầu Messageries maritimes/Cầu Mống được khánh thành vào năm 1882 – hiếm khi được các đoàn du lịch ghé thăm.
