Chất Thiền trong bài hát “Đóa Hoa Vô Thường” của Nhạc Sĩ Trịnh Công Sơn
Mình hạc xương mai
Tìm trên non ngàn
Một cành hoa khôi
Nụ cười mong manh
Một hồn yếu đuối
Một bờ môi thơm
Một hồn giấy mới
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ít dùng điển tích bằng tên người, tên địa danh như Lưu Nguyễn, Thiên Thai giống Văn Cao (Thiên thai), hay Quỳnh Như, Cô Tô giống Cung Tiến (Hương xưa). Hình ảnh thường được sử dụng nhiều hơn, như “tên mục đồng”, “con ngựa hồng” nói lên hai chí hướng khác nhau cùng xuất hiện trong một con người, v.v... Chiều sâu trong nhạc Trịnh quả tình làm khó, làm choáng những người ít đọc sách xưa , nhất là sách tâm linh, tôn giáo, triết học.
Ngay từ đoạn mở đầu của Đóa Hoa Vô Thường, hình ảnh “mình hạc xương mai”, chuyên chở ý Đạo, đã hiện lên vừa đẹp, vừa khó hiểu! Mai và hạc tương trưng cho điều gì?
“Mai” làm ta nhớ đến “Tiền đình tạc dạ nhất chi mai” (đêm qua sân trước một nhành mai) trong bài thơ Cáo Tật Thị Chúng của thiền sư Mãn Giác.
Xuân ruổi trăm hoa rụng,
Xuân tới, trăm hoa cười.
Trước mắt việc đi mãi,
Trên đầu già đến rồi.
Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua, sân trước một cành mai
(Ngô Tất Tố dịch)
Cành mai này là một pháp vô sinh diệt, một pháp xuất thế gian. Thiền sư đã đưa mắt nhìn tất cả các pháp sinh diệt, các pháp thế gian (xuân đi, hoa tàn, việc qua, tóc trắng) mà vẫn nhìn thấy một pháp vô sinh diệt, một pháp xuất thế gian (cành mai với tính bất hoại). Sinh tử (xuân, hoa, việc, tóc trắng) và Niết Bàn (cành mai trên đất tâm bất hoại trước thời gian).
Trong Đóa Hoa Vô Thường, Trịnh Công Sơn có viết câu “Có tôi trong dáng em ngồi trước sân”, chắc là có ít nhiều ý tứ liên hệ đến bài thơ này.
Giờ đây, chúng ta cùng đến với “Hạc” của Tản Đà và Thôi Hộ.
Đá mòn , rêu nhạt
Nước chảy , huê trôi
Cái hạc bay lên vút tận trời
Trời đất từ đây xa cách mãi
Cửa động
Đầu non
Đường lối cũ
Nghìn năm thơ thẩn bóng trăng chơi .
(Tống Biệt - Tản Đà)
Hạc vàng ai cưỡi đi đâu ?
Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ
Hạc vàng đi mất từ xưa
Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay
(Lầu Hoàng Hạc - Thôi Hộ - Bản dịch của Tản Đà)
Cánh hạc, dù trắng hay vàng, vẫn thường là hình ảnh tải ý đạo rất hay. Hạc thường đi đôi với trăng và hoàng hôn. Hạc là hình ảnh của những ông tiên thoát tục, cưỡi hạc bay về chốn thanh cao, xa rời tục lụy thế gian.
Ba bài thơ vừa dẫn ở trên chỉ là một gợi ý, bạn đọc nào có hứng thú, muốn tìm hiểu sâu hơn, chỉ việc “gú gồ”, tài liệu có sẵn rất nhiều trên mạng.
Như vậy, hình ảnh “Tìm em tôi tìm, mình hạc xương mai” trong Đóa Hoa Vô Thường cho chúng ta thấy con đường tầm đạo của Trịnh. Đường tìm về với bản tâm, cội nguồn tâm thức trong trắng, thanh khiết như “cành hoa khôi”, sáng như “bờ giấy mới”, thơm như “bờ môi thơm” trong chính mình. Bởi khó tìm, nên “nụ cười” ấy rất “mong manh”, không dễ thấy. Có thấy được chăng, cũng “yếu đuối”, rất khó để duy trì sự bền vững, lâu dài.
02-Tìm em tôi tìmNhủ lòng tôi ơi
Tìm đêm chưa từng
Tìm ngày tinh khôi
Tìm chim trong đàn
Ngậm hạt sương bay
Tìm lại trên sông
Những dấu hài
Đoạn hai gồm tám câu bốn chữ. Bốn câu đầu xin được diễn Nôm như thế này: “Tôi đang và sẽ mãi đi tìm Em, luôn tự nhủ rằng dù đêm hay ngày cũng không bao giờ dừng lại cuộc hành trình tìm về lại sự tinh khôi, thuần khiết của Em, của cội nguồn tâm”.
Chữ “tinh khôi” trong câu này đã được dùng trong “cành hoa khôi” (cành hoa tinh khôi) ở đoạn một. Tính từ này đồng nghĩa với “hồn nhiên” trong “em hồn nhiên rồi em sẽ bình yên”. Có một lần Trịnh gọi cái hồn nhiên, cái tinh khôi cội nguồn này là “sự nguyên vẹn của tâm”. Bốn câu còn lại cũng rất hay, chim ngậm hạt sương và dấu hài trên sông, phần sau sẽ tiếp.
Một lần nữa, xin giới thiệu Độc Huyền của nhà thơ Phạm Thiên Thư, chuyên làm thơ về Đạo. Việc đăng nguyên bài thơ của một tác giả khác có thể hơi lan man, không tập trung vào chủ đề chính. Nhưng đây là một bài đặc biệt có nhiều điểm tương đồng với Trịnh khi gọi Tâm là Em, với “hình hài diễm lệ”, nên cũng xin được “bạo tay” vậy.
ĐỘC HUYỀN
(Phạm Thiên Thư)
Khép mắt - ta nhìn em
Thấy hình hài diễm lệ
Đứng trên ngàn sóng bể
Trấn át làn phong ba .
Tà áo trắng kiêu sa
Đôi mắt huyền như ngọc
Đôi môi thuyền độc mộc
Chở thơm khoang đào hoa
Mái tóc dài thướt tha
Cài đóa hồng tuệ nhật
Phải em - là sự thật
Từ một ngày rất xa .
Mở mắt - ta nhìn ra
Thấy em là nốt nhạc
Trên dây tình ngơ ngác
Em là một điểm âm
Em nạm vàng chữ Tâm
Trên nền đêm biêng biếc
Em là con cá diếc
Trong tim ta dòng sông.
Ẩn trong sợi tơ đồng
Ngân lên từng cung điệu
Năm ngón hồng kỳ diệu
Anh rung thành tiếng tim.
Mở mắt - ta nhìn thêm
Thấy chúng mình vô ngã
Thấy em xanh thảm mạ
Anh xoè cánh hạc bay .
Ta tình cờ ra đây
Cũng như là tất cả
Ơi! Dây tình kỳ lạ
Hội tròn một điểm ngân.
Trong Độc Huyền, chúng ta cùng rung động với những câu thơ nhẹ nhàng, yên ắng khi nói về Em chân lý. Em sự thật vốn trắng bạch như vỏ ốc, đẹp như một đóa hoa hồng dưới ánh sáng của mặt trời khi thoát khỏi mây. Em đã ở đó từ rất lâu rồi, tà áo trắng, đôi mắt, đôi môi huyền diệu, mái tóc thướt tha của Em, Một chữ tâm vàng.
Hay nói “quái” như thi sĩ Bùi Giáng:
Em ơi Em đẹp vô cùng
Vì Em có cái lạ lùng bên trong
Muốn thấy “em có cái lạ lùng” “từ ngàn xưa” này phải vượt qua được rào cản hay lớp sơn giả tạo của chữ nghĩa, ngôn từ.
Người nằm đó từ ngàn xưa vang bóng
Ta bước qua từ ngữ rụng hai lần.
Khi thấy được Em thì đời sẽ “lẫy lừng”, “líu lo” như Trịnh đã tưng bừng với “Từ nay ta đã có nàng” trong đoạn tiếp theo của Đóa Hoa Vô Thường.
03-Tìm chim trong đànNgậm hạt sương bay
Tìm lại trên sông
Những dấu hài
Tạm diễn bốn câu này như sau “Tìm cánh chim nào có ngậm hạt sương trong đàn chim đang bay. Tìm những dấu hài, dấu chân đã để lại của người xưa trên đường vượt qua bờ bên kia dòng sông tục lụy”.
Hạt sương vốn trong vắt trong veo, long lanh thuần tịnh, tinh khiết, thanh tao. Ai là người đã có hạt sương như ngọc này? Cánh chim nào có ngậm hạt sương đã từng bay qua trái đất này và đã dâng tặng cho nơi này ý nghĩa của hạt sương tuyệt vời này?
Ai biết chút ít thơ thiền đều nhớ câu thơ của Trần Nhân Tông “Gia trung hữu bảo hưu tầm mịch” (trong nhà có sẵn ngọc, không cần phải tìm kiếm ở đâu xa). Viên ngọc ấy có phải là một cách nói khác của hạt sương? Thánh nhân như Phật, như Chúa là những người đã “ngậm” viên ngọc này và đã chỉ ra rõ ràng rằng trong mỗi người chúng ta viên ngọc này đều có sẵn. Tiếc thay, không nhiều người biết để có thể “ngậm” như các ngài.
Có chuyện xưa kể rằng khi Thượng Đế sáng tạo ra loài người, biết loài người rất thông minh nên sau khi bàn bạc với thần thánh trên trời về chỗ cất dấu viên ngọc đó. Đỉnh núi cao nhất? Đáy biển sâu nhất? Tất cả những nơi này đều không phải là nơi an toàn bí mật, vì loài người vẫn có khả năng tìm được. Cuối cùng quyết định đặt viên ngọc ấy vào ngay trong tâm của con người. Và rất ít người tin vào sự kỳ diệu của viên ngọc đó, không tha thiết tìm cầu, nên điều thiêng liêng ý nghĩa nhất của kiếp sống trăm năm này đã dần dần bị mai một. Phải chăng đây là ý nghĩa của “Chúa đã bỏ loài người, Phật đã bỏ loài người”?
Chúng ta đều biết nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là người mê sách. Ông đọc rất nhiều, có thể nói vui là biết nhiều đàn chim. Mỗi cuốn sách như một cánh chim mà Ông đã từng say sưa tìm trong đó hạt sương của chân lý, hạt sương của ánh sáng, tình yêu và sự thật. Những khúc Trịnh ca làm rung động biết bao trái tim cũng xuất phát từ một tâm hồn khát khao cháy bỏng với hạt sương, dấu hài.
Ai cũng đắng lòng khi đọc những dòng tâm sự: “Khi tôi yêu thương cái tuổi đời ngào ngạt hương hoa này thì đồng thời tôi cũng yêu luôn một cõi đời tôi đã mất”
.
Hai câu cuối có hình ảnh “dấu hài” và “dòng sông”. Dòng sông thì có bờ bên này, bờ bên kia. Tại sao từ dấu hài được dùng mà không phải là dấu chân? Thực ra, cả hai từ này vẫn có thể thay thế cho nhau được, nhưng dấu hài gợi rõ hình ảnh tiên phong đạo cốt hơn.
Chỉ có những ai thấy được con đường thực sự đi về bến giác, qua được bờ bên kia, mới có khả năng để lại dấu hài trên những lời kinh để “chiều em ra đứng hát kinh đầu sông” mà chúng ta sẽ nghe trong đoạn bảy.
Hai câu cuối có hình ảnh “dấu hài” và “dòng sông”. Dòng sông thì có bờ bên này, bờ bên kia. Tại sao từ dấu hài được dùng mà không phải là dấu chân? Thực ra, cả hai từ này vẫn có thể thay thế cho nhau được, nhưng dấu hài gợi rõ hình ảnh tiên phong đạo cốt hơn.
Chỉ có những ai thấy được con đường thực sự đi về bến giác, qua được bờ bên kia, mới có khả năng để lại dấu hài trên những lời kinh để “chiều em ra đứng hát kinh đầu sông” mà chúng ta sẽ nghe trong đoạn bảy.
04.Tìm em xa gầnĐất trời rộn ràng
Tìm trong sương hồng
Trong chiều bạc mệnh
Trăng tàn nguyệt tận
Chưa từng tuyệt vọng
Đâu em
“Sương hồng”, “ Chiều bạc mệnh” ? Thử thêm chữ sáng vào để thành “sáng sương hồng”, “chiều bạc mệnh” xem sao. Nghe cũng tạm ổn. Thời gian một ngày? Thời gian một đời? Trong hữu hạn từ tuổi trẻ bình minh đến tuổi già bóng xế? Rất chóng vánh, tạm bợ nhưng ta vẫn tìm em, dù ở đâu, “xa” hay “gần”. Ta biết khi ta gặp em là hiểu được sự tinh khôi “rộn ràng” của “đất trời”.
Em là ai? Em ở đâu? Có phải em là “cành hoa khôi” hiếm quý “trên non ngàn” xa thẳm, tựa đóa Linh Chi nở trên núi Tuyết Sơn ngàn năm một thuở? Hay núi non, rừng rậm trong trái tim ta? Ta biết chỗ của Em rồi đây: “dưới chân cội nguồn” (đoạn bốn)! Cội nguồn vốn như hư không trống rỗng, gốc của vạn pháp, dung chứa tất cả mọi “vô thường”. Dẫu sự sống có mất đi nhưng cội nguồn đó không bao giờ thay đổi. Cội nguồn đó, viên ngọc đó nằm chính giữa tâm ta.
“Trăng tàn nguyệt tận” là một cách nói khác của “sông cạn đá mòn” mà chúng ta đã gặp trong Lặng Lẽ Nơi Này, nhưng “trăng” gợi một ý nghĩa bền vững hơn, khó cạn, khó mòn hơn sông và đá. Bền vững như thế, khó tàn, khó tận như thế, mà ta vẫn đi tìm cho đến lúc trăng không còn nữa. Quả thật, nếu hiểu sâu hơn ý tứ sau mỗi chữ mỗi câu, ta càng rung động thêm với Trịnh.
“Chưa từng” có lẽ là từ dễ thương nhất. Dù đã xuất hiện một lần trong “tìm em chưa từng” ở đoạn hai, nhưng với đoạn ba này, “chưa từng” đi theo cùng “tuyệt vọng” làm tăng thêm sự rõ ràng trước đó chưa được rõ. “Chưa từng tuyệt vọng đâu em” về sau đã trở thành “tôi ơi đừng tuyệt vọng” vang nhẹ suốt với chúng ta trong những lúc thăng trầm.
05.Tìm trong vô thườngCó đôi dòng kinh
Sấm bay rền vang
Bỗng tôi thấy em
Dưới chân cội nguồn
Tôi mời em về
Đêm gội mưa trong
Em ngồi bốn bề
Thơm ngát hương trầm
Mấy câu này xin được dùng văn xuôi để diễn tả ý tứ như sau “Trong biến thiên không ngừng thay đổi của vạn pháp hữu vi gọi là vô thường, tôi đã thấy được những lời kinh vang lên tiếng vọng sấm sét của người xưa. Giữa những lời kinh đó, tôi đã bất ngờ rung cảm được một đôi dòng chỉ thẳng về phía cội nguồn: “trực chỉ chân tâm”. Tôi thấy em, tôi đã thấy tôi chân thật của chính mình. Tôi trân trọng đảnh lễ cái suối nguồn xưa tinh khôi ấy, như nước mưa cam lồ gội rửa bụi trần, làm trong mát tâm tôi giữa mùi hương trầm bốn phương thơm ngát”.
Kinh như sấm ! Ai trong chúng ta cũng đã từng được nghe tiếng chuông chùa, tiếng chuông nhà thờ thanh thoát. Đơn giản là chuông thôi nhưng xao xuyến, rung động biết bao.
Hãy cảm nhận thêm bên cạnh âm thanh dịu nhẹ, chuông còn làm “giật mình” thức tỉnh qua hai câu thơ của Chu Mạnh Trinh đã viết.
Thoảng bên tai một tiếng chày kình
Khách tang hải giật mình trong giấc mộng
Trong kinh Phật, lời kinh còn được ví như tiếng rống sư tử (lion’s roar). Khi chúa sơn lâm cất tiếng, mọi loại khác đều run sợ và quy phục. Khiêm tốn như chuông, mạnh cường như rống đã như vậy, nói chi tới độ rền vang của tiếng sấm mà Trịnh đã hát, đủ biết sức cảm đạo phấn khích, bay bổng như thế nào trong người nghệ sĩ này.
Đoạn bốn này vẫn còn nhiều từ hay như “gội”, gội rửa tâm cho trong (tĩnh tâm hay thanh tịnh tâm) mà sau này chúng ta nghe thoang thoảng trong câu “mười năm tắm gội, giật mình ôi chiếc lá thu phai”.
Cuối cùng, từ dịu nhất vẫn là “hương trầm”. “Hương trầm có còn đây, ta thắp nốt chiều nay” là một trong nhiều câu hát thật xé lòng trong Ru Ta Ngậm Ngùi. Khó mà không ứa lệ khi nghĩ đến niềm hân hoan, ngây ngất xưa “em ngồi bốn bề, thơm ngát hương trầm” đã theo thời gian phai nhạt. Lồng lộng gió đời đã lấn át hương đạo ngát thơm.
Cùng ý với “hương trầm”, còn có “cành mai”, đôi khi cũng chịu chung số phận: “Hòn đá lăn trên đồi, hòn đá rớt xuống cành mai, rụng cánh hoa mai vàng, chim chóc hót tiếng qua đời” (Ngâu nhiên).
Cành mai ngày xưa nở vàng bên tiếng chim trong trẻo, giữa trời đất rộn ràng, nay đã rụng cánh. Chim vẫn hót nhưng là tiếng hót qua đời. Nếu không cũng là “Trên giọt máu cuồng điên, con chim đứng lặng câm”. Không còn là tiếng líu lo như xưa nữa.
06.Trong vườn mưa tạnhTiếng nhạc hân hoan
Trăng vàng khai hội
Một đoá hoa quỳnh
Biến động của cuộc đời có lẽ là ý nghĩa gần nhất của mưa, như “Mưa vẫn hay mưa cho đời biển động” (Diễm xưa). “Vườn mưa tạnh” là sự yên tĩnh của vườn tâm. Ai có đọc Tagore không thể không nhớ “Người làm vườn” (Gardener) rất hay của nhà thơ nổi tiếng này. Trịnh Công Sơn cũng có Vườn Xưa nói lên tâm trạng cô đơn của mình khi nhớ đến khu vườn đã từng có “nhạc”, có “trăng”, có “hoa quỳnh” thơm ngát mùi “hương trầm” mà ta đang gặp ở đây.
Khi mưa đời đã tạnh thì theo sau là “tiếng nhạc hân hoan”, cung đàn của đạo. Lời kinh vang lên như tiếng chim hót tươi vui, như nhạc trời thanh tao, trong suốt.
Đó là lúc ta “có tình”, “có người”. Lòng tựa đứa bé hồn nhiên, reo vui khi nhận quà từ tay mẹ. Nét thơ ngây này nếu để diễn tả tình yêu nam nữ thì khó chấp nhận được. Cùng nghe trước đoạn sáu.
Từ nay tôi đã có người
Có em đi đứng bên đời líu lo
Từ nay tôi đã có tình
Có em yêu dấu lẫy lừng nói thưa
“Một đóa hoa quỳnh” giữa “Trăng vàng khai hội” xin được nói thêm sau.
07.Trăng vàng khai hộiMột đoá hoa quỳnh
Một bức tranh thật đẹp! Hoa quỳnh, hoa chung thủy, hoa của tình yêu đầu tiên và duy nhất. Loài hoa chỉ nở về đêm giữa mộng mị chìm đắm của nhân gian. Diễm kiều, lộng lẫy như nữ hoàng nhưng rất khiêm nhường, kín đáo. Hương thơm quý phái chỉ dành cho mặc khách, tao nhân.
Sau này, qua những ca khúc của Trịnh, ngoài Quỳnh Hương ra, ta cũng gặp thêm nhiều loại hoa khác như Mai, Tường Vi v.v… Hoa của Trịnh luôn luôn sáng lên một cái gì đó rất thánh thiện, cao cả. Nhạc của Ông được gọi là “kinh tình yêu” vì bên cạnh tình yêu nam nữ, còn có hương vị tình yêu của kinh, tình yêu của đạo. Cùng đọc lại mấy câu này:
Một đêm bước chân về gác nhỏ
Chợt nhớ đóa hoa Tường Vi
Bàn tay ngắt hoa từ phố nọ
Giờ đây đã quên vườn xưa
(Đêm thấy ta là thác đổ)
Chợt nhớ một người con gái xa xưa, đã từng say đắm một thời, nhưng phố nọ vườn xưa đã phai mờ trong trí ? Hay chợt nhớ những lời kinh xưa từng tìm, từng gặp nhưng giờ đây đã lãng quên? Từng câu nhẹ nhàng như thế thôi nhưng càng hát càng cứa vào lòng ta thật xoáy nhức. Hay bốn câu khác.
Em đến nơi này bao điều chưa nói
Lặng lẽ chia xa sao lòng quá vội
Một cõi bao la ta về ngậm ngùi
Em cười đâu đó đông vui
(Hoa vàng mấy độ)
Một tình yêu mới quen, chưa hiểu nhau nhiều sao đã chia xa, mà lại xa chia vội vàng, lặng lẽ ? Hay một tình yêu dành cho chân lý, mới hân hoan như khai hội ngày nào, còn nhiều điều để hiểu, để đi thêm, nhưng lại nửa chừng chóng buông, vội bỏ? Nụ cười như hoa ánh sáng của mặt trời vẫn chiếu sáng giữa chốn đông vui nhưng ta lại quay lưng hững hờ, để lúc nào cũng thốt lời ngậm ngùi giữa cõi bao la?
Rất nhiều những hình ảnh có sự đan quyện giữa hai màu sắc đạo đời thế này đã làm cho dòng nhạc Trịnh trở nên bất tử.
Mượn những bức tranh tối, buồn ở trên để cảm nhận sự thanh thoát của hoa quỳnh, tương phản, nổi bật dưới ánh trăng vàng lung linh ngày khai hội.
08.Từ nay tôi đã có ngườiCó em đi đứng bên đời líu lo
Từ nay tôi đã có tình
Có em yêu dấu lẫy lừng nói thưa
Từ em tôi đã đắp bồi
Có tôi trong dáng em ngồi trước sân
Sự hồn nhiên, trong sáng của tiết tấu, giai điệu lẫn ca từ nổi lên rất rõ trong đoạn sáu này. “Có” lặp đi lặp lại như nỗi vui mừng của một người gặp được của quí sau thời gian miệt mài tìm kiếm. “Có người” là có những dòng kinh hướng đạo cho mình thấy bản chất thực của kiếp sống phù du, người đó có tên là Trí tuệ. “Có tình” là có thêm được một trái tim bác ái, bao dung, yêu thương mọi loài, tình đó có tên gọi là Từ bi. Trí tuệ và Từ bi ấy còn được gọi là “Em”, là Tâm, là Đạo.
“Em đi đứng líu lo bên đời” luôn luôn cho tôi sự thăng hoa, không phải như em tình yêu đôi lứa, cũng rất đáng yêu nhưng thường mang theo mưa nắng khó lường.
“Em yêu dấu lẫy lừng nói thưa” mãi mãi cho tôi những lời tỉnh thức, không giống như em tình yêu nam nữ, dễ làm rơi lệ buồn trên giọt máu cuồng điên.
Những chữ hay nhất ở đây là “trước sân”. Chúng ta chắc vẫn còn nhớ câu thơ “Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết, đêm qua sân trước một cành mai” của thiền sư Mãn Giác, đã được giới thiệu trong phần đầu. “Em ngồi trước sân” là cách nói gọn của “cành mai sân trước”.
Xin được trích lại một phần: “Cành mai này là một pháp vô sinh diệt, một pháp xuất thế gian. Sự có mặt của cành mai này vượt qua sự tàn phá của thời gian. Thiền Sư đã đưa mắt nhìn tất cả các pháp sinh diệt, các pháp thế gian (xuân đi, hoa tàn, việc qua, tóc trắng) mà vẫn nhìn thấy một pháp vô sinh diệt, một pháp xuất thế gian (cành mai với tính bất hoại)”
Như vậy, chúng ta dễ dàng nhận ra ý tứ của Trịnh: “Trong tôi và bất cứ ai cũng có một Em cành mai. Em này có khả năng đắp thêm sự tươi mát, bồi thêm sự phong phú trong cách nhìn, cách cảm nhận về cuộc đời”. Đừng để “Rụng cánh hoa mai vàng, chim chóc hót tiếng qua đời” (Ngẫu nhiên).
09.Mùa đông cho em nỗi buồnChiều em ra đứng hát kinh đầu sông
Tàn đông con nước kéo lên
Chút tình mới chớm đã viên thành
Sáu đoạn đầu của Đóa Hoa Vô Thường, chúng ta thấy Nhạc sĩ ghi chú trên bài: Tìm tình Nhịp thong dong, Đưa tình về Nhịp hớn hở, Thanh thoảng, Bình an. Giai điệu dù có chuyển trên nhiều điệu thức trưởng (major) khác nhau nhưng chất tươi sáng của yên bình, hân hoan vẫn đậm. Đến đoạn bảy thì điệu thức chuyển qua thứ (minor), hát tự do, nghe buồn vì đây là một đoạn hồi tưởng về những ngày xưa còn bơ vơ trong mùa Đông lạnh.
Mùa Đông cho em nỗi buồn
Chiều em ra đứng hát kinh đầu sông
Ngày ấy chỉ có nỗi buồn. Mỗi ngày bên dòng sông, nhìn dòng chảy vô thường của cuộc đời, nhìn dòng sông tâm thức, “đứng hát”, đứng gẫm suy, nhưng vẫn mù tắc, chưa rạng tỏ lối đi.
Đóa Hoa Vô Thường được Trịnh viết năm 1972. Sau Mậu Thân 1968, quê hương Việt mình đầy những xác người, nhiều nhất là Huế. Vào thời điểm bi thương ấy, chứng kiến bao điêu tàn phi lý của chiến tranh, nghe kể Trịnh khủng hoảng nặng. Có thể nói đây cũng là một “mùa Đông” rất băng lạnh trong cuộc đời Ông. Nhưng rồi Đông cũng qua, con nước đến.
Tàn Đông con nước kéo lên
Chút tình mới chớm đã viên thành
“Con nước kéo lên” sau buổi “tàn đông” ấy là một sự chuyển hóa bùng vỡ cực mạnh trong cách nhìn của Trịnh về đời, về đạo. “Chút tình mới chớm” là sự khởi đầu cho những tác phẩm hay sau này. Hầu như bài nào cũng ánh lên một phần sự “viên thành” của một trái tim thanh lương, đầy tình thương và hiểu biết.
10.Từ nay anh đã có nàngBiết ơn sông núi đáp đền tiếng ca
Mùa xuân trên những mái nhà
Có con chim hót tên là ái - ân.
“Từ nay tôi đã có người”, “từ nay tôi đã có tình”, rồi bây giờ “từ nay anh đã có nàng”, càng lúc càng tăng lên độ nâng niu, trìu mến. Những câu hỏi tha thiết “Nàng ở nơi đâu?”, “Em ở phương nào?” cất lên đã nhận được câu trả lời. “Sự thật ở đâu?” đã được “núi sông đền đáp”.
“Tiếng ca” vang lên rộn rã khi gặp được những “dấu hài bên sông” khiến trời đất cũng “rộn ràng”. Sự trong trẻo của “Cái thuở ban đầu ngây ngất ấy, ngàn năm hồ dễ mấy ai quên” (thơ Thế Lữ, xin sửa “lưu luyến” thành “ngây ngất”) thật quá đẹp trong đôi mắt của người thấy được ánh sáng tràn vào khi cửa mở toang. “Chút tình mới chớm đã viên thành” trong đoạn trước chắc ý không khác nhiều so với “ngàn năm hồ dễ mấy ai quên”?
Cuộc đời đó nửa đêm tiếng ca lên như than phiền…
Nửa đêm đó lời ca dạ lan như ngại ngùng…
Vùng u tối loài sâu hát lên khúc ca cuối cùng…
Và tiếng hát về ru mình trong giấc ngủ vùi…
Lời ca đau trên cao.
Nhưng từ vui và hay của đoạn này là “ái ân”, dễ “đánh lừa” thiên hạ. Có con chim hót tên là tình yêu, hay yêu thương gì đó thì bình thường.
Cũng tựa như Bùi Giáng, đùa cợt, ngông ngông với “cái lạ lùng”, “ái ân” có lẽ là lối dùng chữ điệu nghệ của Trịnh Công Sơn. Thường thì từ này gợi lên chút gì đó hơi hẹp hẹp, nhưng nếu hiểu “ái” là lòng từ , tình thương, tình nhân ái và “ân” là ân tình, ân nghĩa, ân đức thì đây quả là một từ hay vì nghĩa khá rộng.
Cánh chim mang tên “ái ân” nặng tình thương đời, thương người vẫn đang hót lên những âm điệu mùa xuân trên những “mái nhà” cần được thương yêu....Còn tiếp
Nguồn : Minh Tuệ Đỗ Minh (Thư Viện Hoa Sen )
Sưu tầm :
